Communicatieve functies, niet alleen een vraag beantwoorden.

Vorige week kreeg ik op 1 dag van twee enthousiaste moeders bericht dat de zorgverzekeraar de aanvraag van de spraakcomputer, gebaseerd op oogbesturing, had goedgekeurd! Dat zijn de mooie berichten. 

Het gaat om de moeder van het meisje met het Rett syndroom waar ik eerder over berichtte, lees mijn blog van 11 april, en de moeder van een een jong meisje dat eerder deel nam aan een ComOOK behandelgroep van Stichting Milo. We gaan de komende periode gebruiken om de spraakcomputer samen in te richten en te voorzien van een basisstructuur voor het vocabulaire, zodat allerlei knoppen in de loop van de tijd toegevoegd kunnen worden. 

Achter die knoppen plaats ik niet alleen losse zelfstandige naamwoorden om keuzes kenbaar te maken en antwoord te geven op de vragen 'wat wil je doen/hebben/eten?' en 'wat is dit'? Maar wat je dan wel achter die knoppen? Welke woorden plaats je dan wel in de computer als je het vocabulaire programmeert? 

We gaan ervoor dat het meisje er uiteindelijk (bijna) alle communicatieve functies mee kan gaan uiten. Hoeveel tijd ze nodig hebben om dat te leren weet ik niet precies, maar ik ga er vanuit dat ze een heel eind kunnen komen met de juist ondersteuning, doorzettingsvermogen en voldoende voorbeelden uit hun omgeving. Er zijn verschillende auteurs die schrijven over communicatieve functies, o.a. door Leen van den Dungen en Margriet Heim. 

Van den Dungen beschrijft in totaal 5 communicatieve functies in het boek Beginnende Communicatie te weten:

• Representatiefunctie: worden gebruikt om kennis van de wereld op te doen.
• Controlefuncties: dienen om te regelen wie bepaalt wat er.
• Expressiefuncties: geven uiting aan gevoelens van zichzelf of van anderen.
• Regulatiefuncties: zijn bedoeld om de communicatie op gang te brengen en te houden.
• Sociale functies: hebben als doel het leggen en onderhouden van sociale contacten.

Het COCP programma van Heim onderscheidt zelfs 16 verschillende communicatieve functies. 

-

1. Aandacht voor de partner.

2. Uiting geven aan stemming of gevoelens. 

3. Opmerken dat een activiteit onderbroken wordt.

4. Beurtnemen.

5. Accepteren van een aangeboden voorwerp.

6. Protesteren of afwijzen van een aangeboden voorwerp.

7. Kiezen.

8. Groeten en dagzeggen.

9. Vragen om hulp.

10. Vragen om een voorwerp of activiteit.

11. Vragen om aandacht voor zichzelf.

12. Antwoord geven op ja/nee-vragen.

13. Informatie geven over iemand of iets.

14. Vragen om informatie.

15. Formuleren van gevoelens, gedachten, meningen.

16. Plagen, grapjes maken, doen alsof.

Tot slot is er nog de opsomming van Dekker et al. (2004). In het overzicht van 'kenmerken van geslaagde interactie' worden 4 clusters onderscheiden met bijbehorende patronen, te weten:

1. Initiatief en ontvangst - attent zijn, afstemmen

2. Uitwisseling in de kring - kring vormen, beurten maken, coöperatie

3. Overleg - meningsvorming, inhoudelijkheid, besluitvorming

4. Conflicthantering - tegenstellingen benoemen, contact herstellen, onderhandelen

Dekker et al. maken nog een verder onderscheid door de patronen op te splitsen in elementen. Als u daar meer over wilt weten, laat hieronder dan een berichtje achter. 

Samen met het sociaal netwerk van een cliënt zal ik over het algemeen erg tevreden zijn als de client er meer en meer in slaagt om goed af te stemmen en dus 1 of meerdere  van deze 'elementen' laat zien; meedoen, ja-knikken, benoemen van jezelf (je gedachten, gevoelens, handelen en intenties), benoemen van de andere, ja-zeggen, aanraken, ontvangstbevestiging geven op vragen en het gebruik van een rustig spreektempo. Meedoen en het benoemen van jezelf is zijn belangrijke vaardigheden. In veel gevallen zullen de kinderen waarmee ik dagelijks werk afhankelijk blijven van iemand in hun omgeving die hen bij de kring betrekt  en beurten geeft (elementen van kring vormen en beurten maken). Niet iedereen zal deze kinderen (o.a. meisjes en meiden met het Rett syndroom) vanzelfsprekend een beurt geven. Vandaag nog hoorde ik een 3e moeder zeggen: "Haar begeleidster vroeg aan een collega of ze thee wilde. Mijn dochter klikte in haar Tobii achtereenvolgens op de volgende knoppen, drinken - thee - bah, dat vind ik vies. Ze waren verrast!". Dit meisje deed uit eigen beweging  mee aan het gesprek, voege zich in de kring en gaf haar mening. Ze wilde gehoord worden en gebruikte daarvoor tenminste drie elementen uit drie verschillende clusters; 1, 2 en 3. Ik weet niet of het nodig was om tegenstellingen te benoemen, te onderhandelen laat staan het contact te herstellen. 

Na de verbazing was er geen ruimte voor conflict, maar vooral een hernieuwde verwachting. Wat kan ze nog meer leren? Kan ze nog verder groeien? Mooi, dat is de juiste uitkomst. 

Morgen start ik wederom een proefperiode voor een client...
hopelijk geeft het ook voor die client veel nieuwe mogelijkheden.