Zoeken naar de 'aan-knop' van elk kind.

Deze week kondigde Matthijs van Nieuwkerk een college van 45 minuten voor DWDD University over ons brein aan. In zijn inleiding stelde hij de vraag: waar zit de 'aan-knop' van ons brein?

Vol enthousiasme begint Prof. dr. Erik Scherder  te vertellen over hoe bijzonder ons brein eigenlijk is. We staan er niet bij stil wat er allemaal gebeurt op het moment dat we wakker worden, naar de wekker kijken, ons realiseren dat het echt tijd is om op te staan en vervolgens routinematig alle handelingen verrichten die horen bij ons ochtendritueel. In ons brein zijn miljarden zenuwcellen middels kilometers zenuwbanen aan elkaar verbonden en daardoor zijn we in staat te functioneren. 

Vol enthousiasme vertelt Prof. dr. Scherder over de hersenstam en de kleine hersenen.

Prof. dr. Scherder start met aandacht aan 'arousal'. Als we 'aroused' zijn, zijn we wakker en alert. Hij legt het uit aan de hand van mensen die een hersenbloeding of auto-ongeluk hebben gehad. In plaats daarvan had hij ook aandacht kunnen besteden al de kinderen in Nederland die door syndroom of aangeboren aandoening moeite hebben met het reguleren van hun alertheid. Belangrijke vitale functies worden aangestuurd vanuit de hersenstam. Van kinderen met het Rett syndroom is bijvoorbeeld bekend dat zij moeite hebben met het reguleren van hun ademhalingsritme, hun hartslag en bloeddruk. Dit heeft tot gevolg dat ze zich gedurende de dag een aantal keer kunnen voelen alsof ze net een marathon gelopen hebben. Op het moment dat iemand net over de finish is gekomen, heeft die persoon ook weinig ruimte om na te denken over complexe vragen. Terwijl ze dat een uurtje later waarschijnlijk al beter lukt. De vaardigheden van een meisje met het Rett syndroom kunnen dan ook sterk wisselen op een dag.

Arousal is een term die ik in mijn dagelijkse werk regelmatig gebruik en uitleg. Krijgt het brein vanuit de hersenstam voldoende signalen om 'aan' te zijn en dus te kunnen reageren? Signalen uit het lichaam, bijvoorbeeld door bewegen of bewogen worden, iets aanraken of aangeraakt worden zorgen voor een prikkel vanuit het lichaam naar het brein. Deze prikkels helpen om 'aroused' te zijn. Zeker voor de kinderen waar ik mee werk is het belangrijk om te weten hoe hun brein 'aangezet' kan worden (o.a. kinderen met het Rett syndroom, een aanlegstoornis van de hersenen en het Angelman syndroom). Door hun handen vast te pakken, samen te bewegen en hen de tijd te geven oogcontact te maken weet ik wanneer hun brein voldoende 'aan' is om mijn boodschap te verwerken. Met sommige kinderen houd ik fysiek contact door hun hand vast te houden als ik met ze communiceer, zodat ik hen kan helpen om alert te blijven. Anderen hebben dat niet de hele tijd nodig en blijven wel gericht doordat zij vooral moeite hebben met 'opstarten'. Ze raken in gesprek met hun omgeving als die omgeving reageert op wat ze hebben gezegd met behulp van hun spraakcomputer en die reactie (het geluid, de beweging, de aanraking) is als het ware de brandstof voor het onderhouden van de alertheid. 

Een spraakcomputer is niet voor alle kinderen de passende oplossing. Een aantal kinderen heeft bijvoorbeeld vooral behoefte aan diepe druk op het lichaam. Sommigen gebruiken daarvoor speciale vestjes en verzwaarde gebruiksvoorwerpen kunnen ook zorgen voor de extra druk. Iets zwaars optillen en vasthouden zorgt voor meer prikkels en dus meer 'brandstof' om het brein 'aan' te houden. Dit feit kan verwerkt worden in de vormgeving van een ondersteunend communicatiehulpmiddel. Denk bijvoorbeeld aan het verzwaren van afbeeldingen door ze op blokjes of houtenplankjes te plakken. Zodra het kind de afbeelding pakt zorgt het blokje of het plankje voor andere tactiele prikkels dan een enkelvoudig geplastificeerd plaatje en dat kan helpen de 'arousal' op pijl te houden. Er zijn veel manieren waarop een communicatiesysteem, gebaseerd op losse afbeeldingen of voorwerpen, kan worden aangepast. 

Het is aan therapeuten en ouders om out of the box te blijven denken en te verwachten dat er een oplossing te bedenken is voor het individuele kind dat problemen heeft met het op pijl houden van zijn/haar alertheid. Laat nee niet het antwoord zijn en help het kind allereerst om aandachtig te kunnen zijn door met de juiste ondersteuning het brein 'aan' te zetten. Laten we samen zoeken naar de 'aan-knop' van elk kind.